Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου.
 
Ευερέθιστο Έντερο
(Σπαστική Κολίτιδα)

 
Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς 
 
To σύνδρομο του ευερέθιστου εντέρου ή σπαστική κολίτιδα, είναι μια από τις πιο συχνές καταστάσεις για την οποία οι άνθρωποι επισκέπτονται το γιατρό. Περίπου 1 στους 6 σήμερα, υποφέρει από αυτή τη διαταραχή στη λειτουργία του παχέος εντέρου^[1].
 
Τα πιο κοινά συμπτώματα συμπεριλαμβάνουν κοιλιακό πόνο, φούσκωμα, αέρια, διάρροια, δυσκοιλιότητα και βλέννη στα κόπρανα.
 
Πρόκειται για μια χρόνια υποτροπιάζουσα πάθηση, που ενώ δεν είναι απειλητική για τη ζωή, ωστόσο επηρεάζει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ατόμων που την εμφανίζουν.

Οι βασικοί παράγοντες που συμμετέχουν στην ανάπτυξη των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου είναι:
 

• Αλλαγή στη σύσταση του εντερικού μικροβιώματος.
   
• Κατανάλωση τροφών που προκαλούν ζυμώσεις και αυξημένη παραγωγή αερίων.
   
• Ανάπτυξη τοπικής φλεγμονής στο εντερικό τοίχωμα.
   
• Διαταραχή της φυσιολογικής κινητικότητα του εντέρου με εμφάνιση συσπάσεων, διάρροιας ή δυσκοιλιότητας, κοιλιακής διάτασης και πόνου.

 
Τα άτομα που εμφανίζουν τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να χρειαστεί να υποβληθούν σε διαγνωστικό έλεγχο, ώστε να αποκλειστούν άλλες παθολογικές καταστάσεις, στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων δεν εντοπίζεται συγκεκριμένη νόσος. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, δεν προκαλεί αλλαγές στους εντερικούς ιστούς και δεν αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου^[2].      

Στις περισσότερες περιπτώσεις ένα σημαντικό μέρος των συμπτωμάτων, μπορεί να ελεγχθεί με ιατρική παρέμβαση στη διαχείριση της διατροφής, του τρόπου ζωής και συγκεκριμένων ελλείψεων του οργανισμού^{2[3][4][5][6][7][8][9][10]}. Ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων, που παρουσιάζει πιο έντονα συμπτώματα, μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή για την ανακούφιση των συμπτωμάτων².
 
 
Αίτια

Tο σύνδρομο ευερέθιστου έντερου οφείλεται σε πολλαπλούς παράγοντες. Ένας όμως από αυτούς θεωρείται κυρίαρχος στην ανάπτυξη του μεγαλύτερου μέρους των συμπτωμάτων. Πρόκειται για μια διαταραχή στη λειτουργία των κυττάρων που επικαλύπτουν το εσωτερικό του εντέρου.



Εικόνα 5. Τα εντεροκύτταρα ενώ επιτρέπουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών,  λειτουργούν ως φραγμός μεταξύ του εντερικού περιεχομένου που πρέπει να απορριφθεί και τις κυκλοφορίας του αίματος.
 
 
Λειτουργία του Εντερικού Βλεννογόνου
 
Ο εντερικός βλεννογόνος καλύπτεται από κύτταρα που ονομάζονται επιθηλιακά και είναι ενωμένα μεταξύ τους με ειδικούς δεσμούς. Αυτοί οι δεσμοί, συνδέουν ερμητικά τα επιθηλιακά κύτταρα μεταξύ τους και αποκαλούνται «ισχυροί δεσμοί».
 
Φυσιολογικά, ο βλεννογόνος λειτουργεί ως φραγμός μεταξύ του εντερικού περιεχομένου και της κυκλοφορίας του αίματος. Το εντερικό περιεχόμενο δεν διαπερνά τον εντερικό βλεννογόνο ελεύθερα. Οι ισχυροί δεσμοί που ενώνουν τα επιθηλιακά κύτταρα μεταξύ τους, εμποδίζουν χημικά, βακτήρια, φάρμακα και διατροφικά αλλεργιογόνα να περάσουν στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτός ο μηχανισμός, προστατεύει τον οργανισμό από βλαβερά στοιχεία που εισήλθαν στο έντερο, ενώ δεν θα έπρεπε.  
 
Τα επιθηλιακά κύτταρα έχουν διπλή λειτουργία:
 

1. Να απορροφούν επιλεκτικά θρεπτικά στοιχεία, που είναι χρήσιμα στον οργανισμό, τα οποία στη συνέχεια, μεταφέρονται από το έντερο στο αίμα.
    
2. Να αποτρέπουν την είσοδο βλαπτικών ουσιών και παθογόνων μικροβίων από το έντερο, προς την αιματική κυκλοφορία.  

 
Το σύνολο των μικροοργανισμών που βρίσκονται στο έντερο, αποκαλείται εντερική χλωρίδα. Η εντερική χλωρίδα, διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη θρέψη των επιθηλιακών κυττάρων, στην ολοκλήρωση της διαδικασίας της πέψης και στην ευρύτερη ρύθμιση του εντερικού περιβάλλοντος.
 


Εικόνα 1. Οι ισχυροί δεσμοί (γαλάζιες κουκίδες), συνδέουν μεταξύ τους τα επιθηλιακά κύτταρα, που καλύπτουν την επιφάνεια του εντέρου. Η αλλοίωση της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας και ορισμένες τροφές προκαλούν χαλάρωση των ισχυρών δεσμών. Alexander C. Ford. N Engl J Med 2017; 376:2566-2578, τροποποιημένη.
 
 
Πώς Προκύπτει Βλάβη στον Εντερικό Βλεννογόνο
 
Κάποιες τροφές που περιέχουν γλουτένη ή κάποια σάκχαρα που είναι δύσκολο να διασπαστούν στο έντερο, οδηγούν σε αύξηση της παρουσίας παθογόνων μικροβίων. Σε ευαίσθητα άτομα, τα παθογόνα μικρόβια προξενούν βλάβη στους ισχυρούς δεσμούς που ενώνουν τα επιθηλιακά κύτταρα^9-[11].
 
Λόγω της βλάβης των ισχυρών δεσμών, ο εντερικός βλεννογόνος χάνει τη συνοχή του, με αποτέλεσμα μικρόβια, αλλεργιογόνα και χημικά να διαπερνούν τα επιθηλιακά κύτταρα και να εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος. Η συγκεκριμένη δυσλειτουργία, περιγράφεται ως αυξημένη εντερική διαπερατότητα ή διαπερατό έντερο.
 

Εικόνα 2. Η αυξημένη διαπερατότητα του εντέρου οδηγεί σε τοπική φλεγμονή.  
 
 
Η αυξημένη διαπερατότητα του εντερικού βλεννογόνου, προκαλεί τοπική φλεγμονή, συσσώρευση λευκών αιμοσφαιρίων και απελευθέρωση ουσιών που τροφοδοτούν επιπλέον τη φλεγμονή (ισταμίνη, σεροτονίνη κ.ά.)^[11].
 
Οι ουσίες που τροφοδοτούν τη φλεγμονή, επιδρούν αρνητικά στο νευρικό και μυϊκό σύστημα του γαστρεντερικού σωλήνα. Έτσι, σε κάποια σημεία του εντέρου προκαλούνται συσπάσεις, ενώ σε κάποια άλλα μειώνεται η φυσιολογική κινητικότητα του εντέρου. Το αποτέλεσμα είναι το άτομο να βιώνει συμπτώματα κοιλιακού πόνου, αυξημένη ή μειωμένη ταχύτητα διέλευσης του εντερικού περιεχομένου και επακόλουθη διάρροια ή δυσκοιλιότητα.

 

Εικόνα 2. Διαταραχές στη λειτουργία του εντερικού βλεννογόνου παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου. Alexander C. Ford. N Engl J Med 2017; 376:2566-2578, τροποποιημένη.
 
 
Ένα μέρος της αίσθησης του φουσκώματος και της κοιλιακής διάτασης, οφείλεται και στην αυξημένη παραγωγή αερίων κατά τη διάρκεια της πέψης. Φυσιολογικά, κατά την πέψη παράγονται αέρια, όπως υδρογόνο, διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο. Αλλοιώσεις όμως στο εντερικό μικροβιώμα και αυξημένη κατανάλωση τροφών όπως η ζάχαρη, το αλκοόλ, τα επεξεργασμένα άλευρα, κάποια φρούτα και λαχανικά, προκαλούν αυξημένες ζυμώσεις και περίσσεια παραγωγής εντερικών αερίων, που επιδεινώνουν περαιτέρω τη διάταση και τα εντερικά συμπτώματα.
 
 
Διατροφή
 
Ένας από τους τρόπους, που άτομα με ευερέθιστο έντερο προσπαθούν να διαχειριστούν τα συμπτώματα τους, είναι η διατροφή. Μέχρι πρόσφατα, μια συνηθισμένη θεραπευτική προσέγγιση, ήταν η αποφυγή των τροφών που τους προκαλούν συμπτώματα, καθώς και η αποφυγή της γλουτένης^[9,11].
 
Γνωρίζουμε ότι ορισμένες τροφές μπορούν να προκαλέσουν γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως αέρια, διάρροια, φούσκωμα στην κοιλιά και δυσφορία. Τέτοιες τροφές, περιλαμβάνουν το γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα όσπρια, κάποια λαχανικά όπως τα μπρόκολα, μερικά φρούτα και δημητριακά, ιδίως το σιτάρι και τη σίκαλη^[12].
 
Πολλές από αυτές είναι γνωστές ως «τροφές που παράγουν αέρια» και συστήνεται να αποφεύγονται σε περιπτώσεις υπερβολικού μετεωρισμού και φουσκώματος. Μέχρι πρόσφατα, τέτοιες τροφές βρίσκονταν σε διάφορες διατροφικές λίστες, χωρίς κάποια σύνδεση με βάση την περιεκτικότητα τους σε κάποια κοινά συστατικά.
 
Ωστόσο, κατά τις τελευταίες δεκαετίες εντοπίστηκαν τα ακριβή συστατικά, που προκαλούν αυτές τις αντιδράσεις^[11,12]. Πρόκειται για μια ομάδα σακχάρων που περιγράφονται με τα αρχικά FODMAP. H δίαιτα που αναπτύχθηκε με βάση την αποφυγή τους, ονομάστηκε «Δίαιτα με χαμηλά FODMAPs» και έχει πολύ καλά αποτελέσματα στη διαχείριση των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου^[9,11].
 
 
Δίαιτα με Xαμηλά FODMAPs
 
FODMAPs είναι τα αρχικά μιας ομάδας σακχάρων που βρίσκονται σε πολλά τρόφιμα όπως σιτάρι, γαλακτοκομικά, φρούτα, όσπρια, λαχανικά, ξηροί καρποί και γλυκαντικά προϊόντα.
 
F – Fermentable: που μπορούν να υποστούν Ζύμωση
O – Oligosaccharides: Ολιγοσακχαρίτες (σάκχαρα που βρίσκονται σε ορισμένα φρούτα, σε όσπρια και γαλακτοκομικά)
D – Disaccharides: Δισακχαρίτες (λακτόζη)
M – Monosaccharides: Μονοσακχαρίτες (φρουκτόζη)
A – And: Και
P – Polyols: Πολυόλες (σορβιτόλη, μαλτιτόλη, ερυθριτόλη, ξυλιτόλη)
 
Πρόκειται για σάκχαρα τα οποία δεν μπορεί να πέψει και να απορροφήσει πλήρως το λεπτό έντερο. Καθώς αυτά περνούν στο παχύ έντερο, αυξάνουν την ποσότητα υγρών που κατακρατούνται, όπως και την παραγωγή εντερικών αερίων. Αυτό συμβαίνει γιατί τα συγκεκριμένα σάκχαρα, υπόκεινται εύκολα σε ζύμωση από τα βακτήρια που βρίσκονται στο παχύ έντερο.   
 
Οι αυξημένες ποσότητες υγρών και αερίων στο έντερο, οδηγούν σε φούσκωμα και αλλαγές στην ταχύτητα πέψης της τροφής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αέρια, πόνο και διάρροια. Η κατανάλωση λιγότερων από αυτούς τους τύπους υδατανθράκων, μπορεί να μειώσει αυτά τα συμπτώματα.
 
Μελέτες έχουν δείξει ότι μια διατροφή με χαμηλά FODMAPs, βελτιώνει τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου. Το 76% ασθενών με ευερέθιστο έντερο μετά από τη δίαιτα, ανέφεραν βελτίωση των συμπτωμάτων τους^[9].

 
Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε FODMAPs
 

• Λακτόζη
  Αγελαδινό γάλα, γιαούρτι εμπορίου, κρέμες, παγωτά, τυρί cottage, ανθότυρο, ρικότα και μασκαρπόνε.

• Φρουκτόζη
  Φρούτα, όπως μήλα, αχλάδια, ροδάκινα, κεράσια, μάνγκο και καρπούζι.
  Γλυκαντικά, όπως το μέλι, το νέκταρ αγαύης, μελάσα και οι μαρμελάδες.
  Προϊόντα με σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης.

• Φρουκτάνες: είναι αλυσίδες φρουκτόζης που περιέχονται σε κάποιες φυτικές τροφές όπως το σιτάρι, το σκόρδο, το κρεμμύδι, τη σίκαλη, το καρπούζι, τα κάσιους κ.ά
  Λαχανικά, όπως αγκινάρες, σπαράγγια, λαχανάκια Βρυξελλών, μπρόκολο, παντζάρια, σκόρδο και κρεμμύδι.
  Δημητριακά / άλευρα, όπως σιτάρι, σίκαλη, ντίνκελ, κριθάρι και αντίστοιχα ζυμαρικά.
  Ξηροί καρποί, όπως κάσιους και το ταχίνι
  Πρόσθετες φυτικές ίνες, όπως η ινουλίνη.

• Γαλακτο-Ολιγο-Σακχαρίτες
  Ρεβίθια, φακές, φασόλια και προϊόντα σόγιας.
  Λαχανικά, όπως το μπρόκολο.

• Πολυόλες
  Φρούτα, όπως μήλα, βερίκοκα, βατόμουρα, κεράσια, νεκταρίνια, αχλάδια, ροδάκινα, δαμάσκηνα και καρπούζι.
  Λαχανικά, όπως κουνουπίδι, μανιτάρια και μπιζέλια.
  Γλυκαντικά, όπως σορβιτόλη, μαννιτόλη, ξυλιτόλη, μαλτιτόλη και ισομαλτιτόλη που βρίσκονται σε τσίχλες και καραμέλες χωρίς ζάχαρη και σε φάρμακα για το βήχα.

 
 
Τροφές με χαμηλή περιεκτικότητα σε FODMAPs
 

• Γαλακτοκομικά
  Γάλα αμυγδάλου, γάλα καρύδας, σπιτικό γιαούρτι 24ωρης ζύμωσης, σκληρά τυριά, όπως φέτα και μπρί

• Φρούτα
  Βατόμουρα, ακτινίδια, λεμόνι, πορτοκάλια, φράουλες, πεπόνια, γκρέιπφρουτ, μπανάνες.

• Λαχανικά
  Καρότα, αγγούρια, τζίντζερ, μαρούλι, ελιές, μελιτζάνες, σχοινόπρασο, μπαμπού λαχανικό, κινέζικο λάχανο, φρέσκα κρεμμυδάκια και γογγύλια.

• Πρωτεΐνη
  Μοσχάρι, αρνί, κατσίκι, χοιρινό, κοτόπουλο, ψάρι, αυγά και προσιούτο.

• Ξηροί καρποί (έως 10-15)
  Αμύγδαλα, μακαντάμια, φιστίκια Αιγίνης, κουκουνάρι και καρύδια.

• Δημητριακά / Σπόροι
  Βρώμη, πίτουρο βρώμης, πίτουρο ρυζιού, ζυμαρικά χωρίς γλουτένη, όπως φαγόπυρο, κινόα, λευκό ρύζι, αλεύρι φαγόπυρου και κινόα.

• Θρέψη των επιθηλιακών κυττάρων του βλεννογόνου του εντέρου.
   
• Διατήρηση φυσιολογικού pH του εντέρου.
   
• Πέψη και απορρόφηση των τροφών.
   
• Ρύθμιση της φυσιολογικής κινητικότητας του εντέρου, μέσω της παραγωγής σεροτονίνης και άλλων ουσιών που δρουν στο νευρικό σύστημα του εντέρου, αλλά και στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
   
• Ρύθμιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.

• Λοιμώξεις
   
• Έντονη άσκηση
   
• Έντονο ψυχογενές στρες
   
• Ακτινοθεραπεία
   
• Χημειοθεραπεία
   
• Σοβαρό τραύμα
   
• Μετεγχειρητική αποκατάσταση

1. Παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντερικού επιθηλίου.
    
2. Ρυθμίζουν τη λειτουργία του εντερικού επιθηλιακού φραγμού.
    
3. Ρυθμίζουν την υγιή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος στο έντερο.

• Ελλείψεις του οργανισμού όπως αυτές που αφορούν τον ψευδάργυρο, τη γλουταμίνη, αμινοξέα, βιταμίνες και ζωτικά μικροθρεπτικά συστατικά, απαραίτητα για την υγειή λειτουργία του εντερικού βλεννογόνου.
   
• Διαταραχές στην μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου και ελλείψεις σε προβιοτικά. 
   
• Μεταβολικές διαταραχές που πυροδοτούν τη χρόνια φλεγμονή και  επιβαρύνουν την κλινική εικόνα του ευερέθιστου εντέρου.